Tên di sản : Chùa Đồng Ô
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4084/QĐ-UBND
Giới thiệu
Cảnh quan di tích:
Chùa Đồng Ô nằm ở chân Rú Chùa (Rú theo tên địa phương là núi, vì có ngôi chùa Đồng Ô được xây dựng dưới chân núi, nên gọi là Rú Chùa, tên gọi này tồn tại từ lâu trong bản đồ hành chính Quốc gia), một quả núi nằm trong hệ thống 19 quả núi thuộc xã Hà Tiến hiện nay được nổi lên giữa vùng nước trũng quanh năm. Núi có dáng hình như quả trứng khổng lồ, nổi lên bốn bề là nước, chúng ta có cảm giác như hòn non bộ, có người lại ví như voi phục. Trong lòng quả núi có hang thông vào lưng chừng núi, bề mặt được phủ một thảm thực vật với nhiều loại cây cỏ khác nhau và một hệ động vật ít ỏi. Nhìn núi Chùa trong cảnh quan chung của toàn vùng, chúng ta như bắt gặp một cảnh trí thiên nhiên kỳ ảo của một vùng Hà Long trên cạn. Quanh khu vực chân núi chúng ta bắt gặp những di vật bằng đá, gốm cổ - đó là chứng tích về sự có mặt của con người ở vùng đất này hàng nghìn năm. Trên vách của hang chùa Đồng Ô vần còn hiện hữu một bài văn khắc trên đá của du khách xưa nhưng rêu phong đã phủ che mờ nét chữ. Điều quan trọng hơn, phát hiện được lợi thế có tính chiến lược của địa hình vùng núi phía Tây huyện Hà Trung cũng như Rú Chùa Đồng Ô, trong quá trình chuẩn bị hậu phương cho cuộc kháng chiến chống Pháp, Trung ương Đảng đã đặt xưởng quân giới Quân Khu III tại đây, vì vậy, chùa Đồng Ô, núi Chùa cũng như hang động của núi này không chỉ là thắng cảnh mà còn là di tích lịch sử cách mạng cần gìn giữ để phát huy.
Kiến trúc của chùa Đồng Ô:
Theo ký ức dân gian, chùa Đồng Ô trước đây được xây dựng trên một khu đất cao dưới chân núi Chùa, có một khuôn viên rộng rãi, nhiều cây cổ thụ và một quần thể các hạng mục công trình gồm: Cổng – Sân chùa – Chùa chính – Nhà tổ - Ao chùa quay mặt về hướng Nam.
Cổng chùa: Được xây dựng kiểu Tam quan có ba cổng nhỏ, trên có 4 mái nhỏ; Nhà tổ ba gian được xây dựng kiểu tường hồi bít đốc; chùa chính quay hướng Đông Nam, cũng xây theo kiểu tường hồi bít đốc, vì kèo làm theo kiểu “Thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ”. Các vì kèo có chạm hoa lá, vân mây xoắn tứ linh, tứ quý. Tượng phật trong chùa đầy đủ, có phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Chùa đã bị phá hủy vào những năm 70 của thế kỷ trước. Hiện nay, những dấu tích còn lại là hai cây rưới cổ thụ, 15 chân tảng đá và một ít gạch ngói nằm rải rác xung quanh chùa và ao chùa (hiện đang được trồng sen).
Hiện nay, tổng thể khuôn viên chùa chỉ có ao sen và ngôi chùa chính.
Ao sen: Được nằm ở phía trước chùa có chiều rộng 40m; chiều dài 52m; phía dưới được thả sen, quanh năm bốn mùa thơm mát.
Chùa chính: được xây dựng trên nền móng cũ năm 2007 có mặt bằng kiến trúc đình hình chữ Đinh (J) gồm Tiền đường 3 gian xây theo kiểu tường hồi bít đốc, phía trước sát tường vỉ có hai cột nanh, trên đỉnh cột có nghê chầu, diện tích 67,2m2.
Nhà hậu cung: được nối liền với nhà Tiền đường, xây theo kiểu vòm cuốn, có kích thước vuông bốn mặt (3,5m x 3,8m), nền lát gạch bát màu đỏ 30 x 30cm. Phía ngoài được dán ngói mũi, bờ giải, bờ nóc đắp gờ chỉ.
Bài trí đồ thờ:
Nhà hậu cung được xây dựng bệ thờ bằng bê tông gồm 5 cấp: bệ cao nhất có diện tích rộng 1,6m, cao 2,3m; bệ thấp nhất cao 0,85m, dài 1,6m; trên đó đặt các pho tượng Phật (ở đây chủ yếu là tượng mới tạc).
Bệ thứ nhất: Đặt ba pho tượng ngang nhau ở trên bàn thờ cao nhất là ba pho tượng Phật Tam Thế ngồi trên tư thế tòa sen. Tượng Tam Thế tượng trưng cho Chư Phật thuộc về 3 đời Phật Quá Khứ, Phật hiện tại và Phật vị lai. Tượng Tam Thế là tượng trưng cho tất cả các vị Phật trong các thời gian nên được đặt ở nơi cao nhất và xa nhất. Ba pho tượng Tam Thế có kích thước và hình dáng giống nhau, không to lớn lắm, tượng có mang những tướng tốt đẹp lộ ra ngoài như: tóc xoăn ốc, đỉnh đầu có nhục khấu, tai dài, mặt tròn mặt nguyệt, mình có sắc hoàng kim sáng.
Bệ thờ thứ hai: Là nơi đặt tượng A Di Đà tam tôn. Ở giữa là tượng Phật A Di Đà, bên tay trái là tượng Quan Thế Âm, bên tay phải là tượng Đại Thế Chí. Tượng A Di Đà được tạc lớn hơn so với các pho tượng khác trong chùa.
Bệ thứ ba: là nơi đặt tượng Ngọc Hoàng thượng đế.
Bệ thờ thứ tư: Là nơi đặt tượng Cửu Long (tượng Thích ca sơ sinh). Chiếm vị trí ở giữa bệ là tượng Cửu Long, hai bên là tượng Đế Thích và Phạm Vương. Tượng Cửu Long diễn tả Phật Thích Ca Mâu ni lúc mới sinh (nên gọi là tượng Thích Ca Sơ Sinh).
Hiện vật trong di tích:
Hiện nay tại chùa Đồng Ô, chùa Đồng Ô thuộc loại di tích lịch sử:
Hiện vật cũ gồm: 1 mân bồng; 2 cột đá; 1 bia đá; 15 chân tảng đá.
Hiện vật mới gồm: 1 chuông đồng, 2 cây nến đồng; 2 mân bồng; 2 câu đối gỗ; 1 đại tự; 3 hương án; 2 lục bình sứ loại to; 8 pho tượng gỗ; 1 pho tượng đồng; 3 bát hương sứ; 1 bát hương đồng.